In het donkere duister: ‘Angst en dood in de middeleeuwen’

TEKST: NANCY LEMAY, FOTO: NANCY LEMAY

Beklijvende wandeling met archeologe Nancy Lemay op 12 oktober 2019 van 19.00 tot 21.30 uur.

Hoe beleefden onze voorouders het donker? Wat waren hun grootste angsten? Historische onderwerpen die je nooit meer loslaten, vormen de basis voor een avondwandeling die begint in een donker bos, vervolgens langs lokaal erfgoed leidt en eindigt op een desolaat kerkhof.

Eind oktober worden de dagen merkbaar korter en kouder en krijgt het donker de bovenhand. Onze reflectie over de dood kent dan zijn hoogtepunt. Net toen velen de kerkhofbezoeken op 1 en 2 november achterwege begonnen te laten, kwam de Halloweengekte overgewaaid. Dit luguber evenement stamt af van Samhain, het feest dat de overgang naar de winter vierde en de geesten van de doden vereerde.

Roversbendes, wolven en gypten

In de Middeleeuwen had de duisternis een erg negatieve connotatie want in het donker gebeurden zaken die het daglicht niet mochten zien. Zodra de duisternis inviel, bleef je binnen. Wel was er een groot verschil tussen de relatief veilige middeleeuwse stad binnen de bewaakte stadsmuren en de onbeschermde boerenbuiten. Zeker in periodes van onlusten en godsdienstoorlogen kreeg het platteland het hard te verduren. Roversbendes bestonden vaak uit soldaten wiens dienst erop zat. Bij gebrek aan werk en onderdak deden ze gewoon verder: boeren afpersen, voetverbrandingen en dies meer.

Tot de 17de eeuw kwamen ook wolven voor in de bossen van de Vlaamse Ardennen. In de tweede helft van de 16de eeuw namen ze zelfs enkele leeggelopen dorpen in. In die periode zijn in de buurt van Oudenaarde maar liefst 151 mensen door wolven gedood. Sprookjes als Roodkapje zijn dus niet zomaar aan fantasie ontsproten.

In het bos van Zulzeke doen we ook een ruïne aan van wat ooit een kleine woning was. Hier staan we stil bij de situatie van de mensen aan de rand van de maatschappij: boskanters en zigeuners, zoals de ‘gypten’. Onder het voorwendsel van een pelgrimstocht, lieten deze laatsten zich in Oudenaarde aan het begin van de 15de eeuw royale fooien uitbetalen. Maar aan het eind van de 15de eeuw kregen ze net fooien om de stad te verlaten. Zo werd het bos een toevluchtsoord voor hen. Ook de boskanters leefden aan de rand van de maatschappij. Het was niet altijd duidelijk vanwaar ze afkomstig waren en ze voelden niet de noodzaak hun kerkelijke verplichtingen na te komen.

Bijgeloof en de dood

Met een onderwerp als angst kom je al snel bij onbegrip en onwetendheid terecht. Je enige koe die geen melk meer geeft, langdurende droogte die tot honger leidt, niet zwanger raken, plotse koorts, een doodgeboren kind, … hoe leg je dit uit? Geloof en bijgeloof boden een verklaring.

Er was nog niet veel kennis over het menselijk lichaam. Tot in de 19de eeuw hield men vast aan de ideeën van de Grieken, die ziekten toeschreven aan een onevenwicht van de vier humeuren: bloed, gele gal, zwarte gal en slijm. Eeuwenlang was er geen afdoend antwoord op de steeds terugkerende epidemieën. Pestheiligen en bijgeloof zoals wijnazijn, wierook en brandewijn moesten het probleem oplossen. De levensverwachting was navenant: 48% haalde de 10 jaar niet.

Dan gaat de wandeling verder langs een hoeve met watermolen. De ideale plek voor een verhaal over graan en honger, want om de zoveel jaar was er een misoogst en lag de honger op de loer. Overleven was de boodschap en kinderen werden uitbesteed om een mondje minder te moeten voeden.

Aan de kerk volgt ten slotte het verhaal van de dood. Hoe anders stonden onze voorouders in het leven? Ze waren er rotsvast van overtuigd dat het aardse bestaan een voorlopig stadium was op weg naar het echte fijne, zorgeloze leven dat nog moest komen. De hemel, het vagevuur en de hel waren geen loze begrippen. Op de Dag des Oordeels werd over je definitieve lot beslist. Ook over de verbazingwekkende grafrituelen zijn veel gegevens voorhanden uit diverse archeologische onderzoeken in de streek. Daar leer je alles over tijdens de wandeling.

Was het leven vroeger dan zo hard? Tja, de mensen stonden op een heel andere manier in het leven en ze kenden honger en oorlog. De dood keek altijd mee over hun schouder want een kleine tegenslag kon fataal zijn.

 

Voor wie? Het verhaal is niet geschikt voor gevoelige kinderoortjes. Het terrein vereist in het donker enige stapbehendigheid en evenwicht. Een zaklamp en stevig schoeisel zijn absoluut nodig.

Waar en wanneer? De wandeling start om 19.00u aan de kerk in Zulzeke en duurt ca 2u15 (±3,5 km)

​Kostprijs? 8 euro per persoon (leden van MOW), 10 euro per persoon (voor niet-leden)

Vooraf inschrijven is verplicht via info@milieufrontomerwattez.be of 055/30.96.66.

De inschrijving is pas definitief na overschrijving op rekeningnummer BE84 9796 1861 3259 van Milieufront Omer Wattez vzw. Wees er snel bij! De plaatsen zijn beperkt.